قطعاً ورود به عرصه کارگردانی برای علاقمندان دشواری های فراوانی دارد، چه بصورت تجربی و آزاد به دنبال کسب علم سینما باشید، چه کارگردانی را بصورت دانشگاهی بیاموزید. به هر طریق این راه دشواری های خاص خود را دارد.
آموزش فقط پله اول این دشواری‌هاست و برای درک بهتر مباحث کارگردانی باید به‌صورت عملی هم تجربه کنید تا بدانید علم کارگردانی سینما (از روی کاغذ تا به‌صورت حقیقی و عملی) زمین تا آسمان تفاوت دارد.
اما اگر هنوز قدمی برنداشته اید و میخواهید فقط با فضای کارگردانی در ابتدای راه آشنا شوید بهتر است کتاب های زیادی مطالعه کنید تا به خوبی کارگردانی را درک کنید، ما چند کتاب مفید و پرمحتوا را به شما معرفی خواهیم کرد که مطالعه آن‌ها کمک شایانی به شما خواهدکرد.
خواندن این کتاب‌ها ترتیب خاصی ندارند اما بهتر است خودتان اصولی و منظم مطالعه کرده و مثل یک کلاس درس از مباحث مهم نکته‌برداری کنید.
1- چگونه کارگردانی کنیم (دستور زبان فیلم) نوشته «دنیل آریخن»؛
این کتاب همانطورکه از عنوانش پیداست دستور زبان فیلم میباشد که میتوان گفت جامع‌ترین و مفصل‌ترین کتاب در این زمینه میباشد. آریخن در این کتاب سعی کرده تا هرچیزی‌که یک فیلمساز مبتدی برای ساخت یک فیلم مناسب و خوب نیاز دارد را به او آموزش دهد. این کتاب 28 بخش دارد. بخش‌های ابتدایی با «زبان فیلم به مثابه یک نظام ارتباط بصری»، «اهمیت تدوین موازی» و «تعریف ابزار بنیادی» و … شروع میشود و تا انواع قاب‌ها و اصل‌های کارگردانی مانند «اصل مثلث» پیش میرود. در بخش‌های انتهایی که دیگر به سمت حرفه‌ای بودن میرود، حرکات دوربین و تدوین و انواع تکنیک‌های جامع و پرکاربرد کارگردانی را می‌آموزید.
به‌هرحال این کتاب، خیلی مفید است و اگر به حرفه پرچالش کارگردانی علاقمند باشید باید با خواندن این کتاب خودتان را آماده این راه کنید و بدانید کارگردانی چیست.
2- ایده‌ی کارگردان، راهی به سوی کارگردانی عالی نوشته «کن دنسیگر»؛
این کتاب نیز تکنیک‌ها و حرکات دوربین و مسائل مشابه کارگردانی را توضیح میدهد اما فراتر رفته و مباحثی مانند انتخاب بازیگر، موردشناسی و تفسیر متن را مورد بحث قرار میدهد. اما چیزی که این کتاب را جذاب‌تر از آن چیزی که هست میکند این است که از فصل دهم به بعد، سرفصل‌ها متفاوت میشوند. چگونه؟
از فصل دهم تا بیستم فیلمسازان مهمی را مورد نقد (از دیدگاه کارگردانی) قرار میدهد که با معرفی چند فیلم از او شروع میشود و به تفصیر متن، هدایت بازیگران و هدایت دوربین فیلم‌ها و بطورکلی سبک آن فیلمساز میپردازد. در همه فصل ها (از دهم تا بیستم) این سرفصل‌ها مشترک‌اند و مطالعه آن‌ها خیلی جذاب است. یک ذهن تحلیلگر برای شما میسازد تا بهتر با فضای کارگردانی آشنا شوید. فصل های انتهایی نیز نتیجه‌گیری های خیلی خوبی را به شما ارائه میدهد که اینگونه یعنی شما یک کلای درس 450 صفحه‌ای را گذرانده‌اید.
چیزی که به این کتاب اهمیت می‌بخشد این است که کن دنسیگر، فیلمنامه و متن را هم مورد بررسی قرار میدهد و آن را به خوبی هرچه تمام‌تر به کارگردانی ربط میدهد. این نکته خیلی حائز اهمیت است! شاید یک فیلمنامه‌نویس، کارگردانی را بلد نباشد، اما یک کارگردان باید به فیلمنامه‌نویسی هم اشراف کامل داشته باشد تا بتواند فیلم باکیفیتی تولید کند.
3- حرف نزن، فیلم بساز نوشته «آنتونی کی. آرتیس»؛
با این‌که از «پیش‌تولید» آغاز میشود و آموزش‌هایی مانند «کنترل دوربین»، «نورپردازی» و «ترکیب‌بندی هنری» را شامل میشود اما هدف اصلی با سایر کتاب‌ها فرق دارد. آرتیس سعی دارد در این کتاب به شما بفهماند که برای ساخت یک فیلم خوب صرفاً نیاز به هزینه‌های کلان و سرسام‌آور ندارید و میتوانید با حداقل بودجه یک فیلم باکیفیت تولید کنید. شاید فکر کنید این مباحث در تهیه‌کنندگی یا از این قبیل گنجانده میشود و به کارگردان ربطی ندارد اما یک کلام؛ اشتباه می‌کنید! کارگردان باید روی همه چیز کنترل داشته باشد و به فکر صفر تا هزار یک فیلم باشد.
آلبرت میزلر مستندساز معروف حتی معتقد است این کتاب برای مستندسازان تازه‌کار میتواند مفید باشد. مجله «امپایر مگزین (Empire Magazine)» میگوید این کتاب کاربردی بسیار غنی و جامع است که حتی از سخت‌گیرانه‌ترین معیارهای ارزیابی امتیاز کامل میگیرد.
ویژگی برجسته این کتاب این است که واو به واو کلمات و آموزش ها برای خواننده کاربردی است و چیزی اضافه بر سازمان توضیح نمیدهد. همچنین بیان واضح و روان آنتونی کی. آرتیس در این کتاب میتواند آموزش جذابی را برای شما رقم بزند.
4- اصول کارگردانی سینما نوشته «نیکولاس تی. پرافیز»؛
این کتاب نیز به فیلمنامه‌نویسی اهمیت ویژه‌ای میدهد (حتی بیشتر از کتاب قبل!) و نکته مهمش اینجاست که هدف اصلی این کتاب این است که یک فیلمساز، فیلم خود را قبل از شروع فیلمبرداری تماشا کرده باشد.
پرافیز روش‌هایی اصولی به شما آموزش میدهد تا بتوانید فیلمنامه را از زمانی‌که یک طرح اولیه است تا زمانی‌که تبدیل به متن کامل میشود تحلیل کنید و آن را به یک داستان بصری در ذهن خود تبدیل کنید. چیزی‌که میتواند خیلی به شما در طول مراحل فیلمبرداری کمک کند. اینگونه شما یک تصویر ذهنی از فیلم دارید و میتوانید بهتر شروع به ساخت کنید. همچنین این کتاب به شما ابزارهایی را ارائه میکند که با استفاده از آن‌ها میتوانید بر هر نوع داستانی تسلط داشته باشید. نکته جالب این کتاب این است که یک نمونه فیلمنامه را در خود جای داده و بر اساس آن آموزشاتی را به شما ارائه میکند. این ویژگی از اصول کارگردانی سینما یک کتاب منحصربفرد میسازد.
سرفصل‌های این کتاب از «یاد گرفتن طراحی»، «آشنایی با عناصر نمایشی نهفته در فیلمنامه» و «حرکات دوربین» شروع میشود و تا جایی پیش میرود که فیلمنامه یک «تکه پای سیب» ارائه شده و بر اساس آن تحلیل‌هایی مهم ارائه میکند که خودش یک نوع آموزش است. در فصل‌های انتهایی نیز «سبک‌ها و ساختارهای نمایشی» را با تکیه بر چند داستان عالی آموزش میدهد. روی‌هم‌رفته میتوان این کتاب را قوی‌تر از سه کتاب قبلی دانست.