در بخش اول این مطلب، دهمین فیلم تا سومین فیلم برتر تاریخ سینمای ایران (به انتخاب منتقدین دیباسین) را با هم مرور کردیم. از آثاری مثل گاو، ابد و یک روز، مارمولک و هامون صحبت کردیم و شاهکارهای سینمایی تاریخ این مملکت را نام بردیم. اما در این بخش می‌خواهیم سه فیلم برتر تاریخ سینما را به انتخاب دیباسین مرور کنیم و نقد کوتاهی هم به این عناوین داشته باشیم. قطعاً شاید سلیقه شما متفاوت باشد و رتبه‌بندی‌های موردنظر شما با ما تفاوت داشته باشد اما احتمال اینکه حتی یک مورد از این 10 عنوان را فیلمی بد خطاب کنید باید صفر باشد. با ما همراه باشید تا انتخاب منتقدین دیباسین مبنی بر «سه فیلم برتر تاریخ سینمای ایران» را بشناسید.
3- درباره الی
کارگردان: اصغر فرهادی
بازیگران: ترانه علیدوستی ، شهاب حسینی ، گلشیفته فراهانی
سال انتشار: 1388
امتیاز: 7.9
خلاصه داستان: چند دوست صمیمی برای یک تفریح چندروزه به شمال سفر می‌کنند. سپیده یکی از دوستان خود به نام الی را به این گروه می‌آورد و میخواهد او را با احمد که تازه از آلمان بازگشته آشنا کند. درمیان این خوش‌گذرانی، کودکان که مشغول بادبادک‌بازی هستند الی ناپدید میشود و سپیده، نازی و دیگر افراد به دنبال او می‌گردند. در این بین حقایقی از زندگی الی هم فاش میشود که سپیده از ابتدا آن‌ها را مخفی کرده است.
درباره الی شاید به نوعی شروع دوران اوج نبوغ اصغر فرهادی بود که هوش و خلاقیت خود را از ابتدای مسیر یعنی نوشتن فیلمنامه به رخ کشید. فیلمنامه درباره الی به پخته‌ترین شکل ممکن نوشته شده و یک داستان ساده را آنقدر حرفه‌ای پیچانده که باید در یک کلمه گفت فیلمنامه بی‌نقص است! یعنی اولین میخ اصغر فرهادی برای چنین اثر پرتنشی محکم کوبیده شد و نشان داد علم فیلمنامه نویسی را تا حد اعلا می‌داند. بعد از آن بپردازیم به مسائل دیگری که از درباره الی یک شاهکار تکرارنشدنی ساخت.
انتخاب بازیگران هم توسط خود فرهادی بود یعنی شهاب حسینی، گلشیفته فراهانی، ترانه علیدوستی، پیمان معادی، مانی حقیقی، مریلا زارعی، احمد مهرانفر، رعنا آزادی‌ور و صابر ابر که هرکدام یک سوپراستار بی‌بدیل سینمای ایران هستند یک گروه شگفت‌انگیز ساختند. کاراکترها دقیقاً همان کسانی هستند که این فیلم نیاز داشت. نه شخصیتی ناقص است و حضورش اضافیست، نه حتی جای خالی یک شخصیت دیگر حس میشود. از کودکان بگیر تا تمامی بازیگران در روند فیلم تاثیرگذار هستند و چند رشته مختلف را برای به تصویر کشیدن یک داستان تراژدی به هم وصل می‌کنند. آن هم به منطقی‌ترین شکل ممکن!
مسئله بعدی کارگردانی فوق‌العاده فرهادی است. او هوشمندانه نمادهایی را در فیلم‌هایش می‌گنجاند و در این فیلم هم به بهترین شکل ممکن از عهده این کار بر آمده است. بادبادک نشانه میل به آزادی و رهایی شخصیت الی است، ویلا با پنجره شکسته و وضعیت نامرتب نشان از یک اتفاق دگرگون‌کننده و تلخ میدهد.
منتقدین و سینماگران خارجی نیز این فیلم را تحسین کرده‌اند. از مدیر جشنواره فیلم برلین (دیتر کسلیک) گرفته تا رابرت د نیرو و لی مارشال که همگی درباره الی را یک فیلم تحسین‌برانگیز خطاب کرده‌اند. اما شاید مهم‌ترین نقد مربوط به گادفری چشایز است. او میگوید: «اصغر فرهادی تلاش بسیاری کرده تا درباره الی را در سطح واقع‌گرایه نگه دارد و در عین حال وارد لایه‌های اخلاقی شخصیت‌ها شود. استفاده از تکنیک دوربین روی دست، استفاده درست از موسیقی، صدای دریا، دیالوگ و بازی‌های منطقی و غیرتصنعی بازیگران نشانه‌های بزرگی از تلاش و خلاقیت فیلمساز است. قاب‌بندی و سکانس‌های نمادین نیز از ویژگی‌های برتر این فیلم می‌باشد.
امتیاز دیباسین: 8.9
2- مادر
کارگردان: زنده‌یاد علی حاتمی
بازیگران: زنده‌یاد رقیه چهره‌آزاد ، زنده‌یاد محمدعلی کشاورز ، زنده‌یاد فریماه فرجامی
سال انتشار: 1368
امتیاز: 8.5
خلاصه داستان: پیرزنی که در خانه سالمندان سکونت دارد میخواهد آخرین روزهای زندگی‌اش را در خانه خود و کنار فرزندانش بگذراند. فرزندانی که هرکدام به نوعی مشغول کار و زندگی هستند. در این میان شخصیت هرکدام از این فرزندان معرفی میشود و نشان میدهد که هرکس چه مشغله‌ای دارد و برای مادرش چه میکند.
مادر فیلمی است که فرهنگ‌سازی میکند و پیام‌هایی را به مخاطب منتقل میکند که سرمنشا تمامش مادر و خانواده است اما نمادین.! علی حاتمی بهترین تصویر را از نیاز یک خانواده به مادر نشان میدهد و تا جایی که ممکن است وارد وجدان شخصیت‌ها میشود. اما مادر یک فیلم نمادگراست که پشت آن یک محتوای جذاب نهفته است. علی حاتمی میخواهد گذر مردم از سنت‌های پیشین به عصر مدرن را با واژه خانواده و مادر ترکیب کند و موفق هم میشود. یک نماد بزرگ می‌سازد و طوری به آن می‌پردازد که بیننده با روح و روان خود ماجرا و دغدغه‌های فیلم را درک کند. یعنی مادر علاوه بر معنای واقعی کلمه نمادی از ایران و فرهنگ ایرانی است.
علی حاتمی که در ژانر تاریخی صاحب سبک است و آثار ماندگاری مثل کمال الملک، دلشدگان و از همه مهم‌تر هزاردستان را در کارنامه خود ثبت کرده برای فیلم مادر به زمان حال آمده اما پیامی جز اهمیت‌دادن به تاریخ ندارد.
با رمز و رازها، نشانه‌ها و تصاویری که از فیلم برداشت می‌کنید متوجه مرثیه علی حاتمی برای گذشته و تاریخ رو به فراموشی می‌شوید و می‌فهمید که او با سکانس‌ها و لحظات نمادین قصد دارد چه چیزهایی را به مخاطب بفهماند! مثلاً وقتی جوانی مادر و رابطه صمیمانه با همسرش را می‌بینیم که در دنیایی محترم و ساده روایت شده و بازگشت آن به دنیایی ماشینی است. پارادوکسی که در لایه‌های زیرین فیلم گنجانده شده اما معنا دارد.
بطور کلی مادر فیلمی نمادین در سینمای ایران است که با دیالوگ‌های شگفت‌انگیزش هنوز هم در خاطرات این سینما مانده است. دیالوگ‌های پرمغز و تکان‌دهنده فیلم نشان از توانایی بالای مرحوم حاتمی در امر فیلمنامه‌نویسی دارد. در راس این دیالوگ‌های ماندگار هم می‌توانیم به جمله انتهایی غلامرضا (اکبر عبدی) اشاره کنیم، همان جمله معروف «مادر مرد، از بس که جان ندارد!» باید صدها هزار جمله برای تحسین مادر نوشت چون علی حاتمی با مادر نام خود را برای صدها هزار سال در سینمای این مملکت ثبت کرد.
امتیاز دیباسین: 9.1
1- جدایی نادر از سیمین
کارگردان: اصغر فرهادی
بازیگران: پیمان معادی، شهاب حسینی، لیلا حاتمی، ساره بیات
سال انتشار: 1389
امتیاز: 8.3
خلاصه داستان: نادر و سیمین می‌خواهند طلاق بگیرند و با هم مشکل دارند. در این میان نادر برای پدر پیر و آلزایمری‌اش که در خانه تنهاست یک پرستار به نام راضیه استخدام میکند. راضیه باردار است و بدون اجازه همسرش این کار را قبول کرده است. یک روز نادر به خانه بازمی‌گردد و پدرش را می‌بیند که با روسری به تخت بسته شده و افتاده است. این موضوع باعث اختلاف بین نادر و راضیه میشود اما ماجرا همین‌جا ختم نمیشود و راضیه به همراه همسرش حجت شکایت می‌کنند و مدعی می‌شوند نادر باعث سقط جنین راضیه شده است.
و رسیدیم به فیلمی که نه فقط ما، بلکه بسیاری از منتقدین سینمایی معتقدند برترین فیلم سینمایی تاریخ ایران است. اصغر فرهادی یک فیلمنامه بی‌نقص می‌نویسد، با کارگردانی فوق‌العاده‌اش ترکیب میکند و جدایی نادر از سیمین را تبدیل به یک اثر هنری محشر و بی‌تکرار میکند.
فرهادی عادت دارد یک ایده ساده را به شکلی دگرگون کند که مخاطب در لحظاتی از فیلم شوکه شده و منتظر لحظات بعدی بماند. در این فیلم این ویژگی فیلمسازی‌اش را با نبوغ خاص و خلاقیت‌های هوشمندانه به بهترین نوع استفاده میکند و نقاط عطف فیلم را با یک گره بزرگ پرتاب میکند تا مخاطب ذهنش به چالشی بزرگ کشیده شود. خود اصغر فرهادی درباره ایده‌یابی فیلم میگوید: «من یک تصویری در ذهن داشتم که بعداً متوجه شدم از ماجرایی شکل گرفته که زمانی برادرم برایم تعریف کرد؛ مرد میان‌سالی که پدر پیر و مبتلا به آلزایمر خود را تنهایی حمام میکند. این تصویر مانند دکمه‌ای بود که من را وادار کرد برایش کت بدوزم!» متوجه ساده‌بودن ایده شدید. او پس از دست‌یافتن به چنین سوژه کوچک اما جان‌داری شاخ و برگ‌هایش را آماده میکند تا یک مفهوم عمیق و تاثیرگذار را در فیلم جا دهد.
خرید کتاب هفت فیلمنامه از اصغر فرهادی
فرهادی داستان یک طلاق را باز میکند و لابه‌لای آن چیزهایی را نمایش میدهد که مخاطب برای چند لحظه هم شده طلاق را فراموش کند و به دغدغه مهم‌تر نادر توجه کند. اما تا به خودش می‌آید می‌بیند که ماجرای همان جدایی ادامه دارد و تمام‌شدنی هم نیست. وقتی فیلم تمام میشود مخاطب با خود میگوید: «خب… اگر بحث طلاق نبود هیچ‌کدام از این اتفاق‌ها نمی‌افتاد!» و این یعنی همان بازی با ذهن و عواطف مخاطب که فرهادی به حد اعلایی رعایتش کرده و داستان را به گوشت و روح مخاطب تزریق کرده است.
چیز دیگری که در جدایی نادر از سیمین بی عیب و نقص است شخصیت‌پردازی آن است. نادر، سیمین، حجت، راضیه، ترمه و قهرایی شخصیت‌هایی متنوع دارند که درگیر ماجرایی پیچیده شده‌اند. نادر در دل‌مشغولی‌های فراوانش مثل پدر بیمارش، مسئله مهاجرت همسر و دخترش و ماجرای طلاق درگیر مسئله تازه‌ای شده و باید اول آن را حل کند. سیمین در تکاپوی مشکلات با نادر، شرایط را درک میکند و در کنار نادر در پی رفع مشکلات قدم می‌گذارد. راضیه برای سبک‌ترشدن بار روی شانه همسر فقیرش مخفیانه کاری سخت را قبول میکند که در آن مسئولیت‌پذیری ملاک اصلی است. حجت هم با اینکه به دنبال پول است اما شخصیتی دارد که مقصر نیست و مخاطب به آن کاملاً حق میدهد. یعنی فرهادی به اعماق شخصیت‌ها سفر کرده و با تقاطعی که در آن‌ها ایجاد کرده فیلم را جلو می‌برد.
خلاصه جدایی نادر از سیمین فیلم خارق‌العاده، هوشمندانه، خلاقانه و میخکوب‌کننده‌ای که در صدر فهرست «برترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به انتخاب منتقدین دیباسین» قرار گرفته است.
امتیاز دیباسین: 9.5
امیدواریم از این مقاله لذت کافی برده باشید. نظر شما چیست؟ با این رتبه‌بندی موافقید؟ حتماً نظر خود را با ما در میان بگذارید و اگر مخالف این فهرست هستید حتماً دلیل خود را بگویید و گفتگو کنید. اگر فیلم دیگری سراغ دارید که باید در این لیست جای بگیرد به ما بگویید. نظرات شما برای ما بسیار ارزشمند است.