سینمای ایران از قدیم‌الایام در فراز و نشیب فراوانی قرار داشته است. از سال‌های دور که آثار شگفت‌انگیزی در ژانرهای مختلف مشاهده کرده بودیم تا امروزه که کمدی‌های نسبتاً ضعیف تبدیل به پرمخاطب‌ترین آثار حال حاضر شده‌اند. اما باید این را قبول کنیم که آثار قابل‌توجه و مهم بسیاری نیز در این مملکت ساخته شده که ارزش هنری بالایی دارند و در فهرست برترین فیلم‌ها جای میگیرند. در این مقاله قصد داریم به انتخاب منتقدین «دیباسین» 10 فیلم ایرانی برتر را برای شما مخاطبین عزیز معرفی کنیم. حتماً نظر خود را در رابطه با این مقاله با ما در میان بگذارید!
10- گاو
کارگردان: داریوش مهرجویی
بازیگران: زنده‌یاد عزت‌الله انتظامی ، علی نصیریان ، زنده‌یاد جعفر والی
سال انتشار: 1348
امتیاز: 7.9
خلاصه داستان: مش حسن در طویله خود از یک گاو نگهداری میکند که دلبسته او شده و او را خیلی دوست دارد. پس از یک سفر کوتاه به شهر، گاو مش حسن به دلایلی نامشخص می‌میرد و اهالی روستا به مش حسن میگویند که گاو فرار کرده است. اما او باور نمیکند و حال پریشانی پیدا میکند و گمان میکند خودش یک گاو است. تا اینکه اهالی روستا برای درمان او را دست و پا بسته به شهر می‌برند اما در راه مش حسن فرار میکند و سپس از دره سقوط میکند.
فیلم گاو آن هم در سال‌های دور و سینمای قبل از انقلاب به معنای واقعی یک اثر سینمایی ارزشمند بود. داستان خاص و پرتنش این فیلم هنوز هم در یاد و خاطره سینماگران و سینمادوستان باقی مانده است. بسیاری از مدرسین سینما این فیلم را یک مرجع یا مبدا برای سینمای ایران می‌دانند و به چند لحاظ این فرضیه درست است. گاو را میتوان از معدود فیلم‌های موج نوی سینمای ایران دانست. منتقدین آمریکایی این فیلم را یک اثر پخته، هوشیارانه و سرشار از مفهوم و زیبایی خطاب کردند.
علاوه بر همه این حرف‌ها، گاو فیلمی بود که دکوپاژ و میزانسن را به خوبی رعایت کرد درحالیکه شاید در آن زمان کسی این تکنیک‌ها را بلد نبود. این نبوغ کارگردانی مهرجویی به نورپردازی و فیلمبرداری هم سرایت کرد و گاو تبدیل به فیلمی مخاطب‌پسند شد که با مفهوم فلسفی خود تحسین جهانیان را برانگیخت.
امتیاز دیباسین: 8
9- فیلم ایرانی کلوز-آپ
کارگردان: زنده‌یاد عباس کیارستمی
بازیگران: حسین سبزیان ، حسن فرازمند ، هوشنگ شماعی
سال انتشار: 1368
امتیاز: 8.2
خلاصه داستان: حسین سبزیان به دلیل شباهت به کارگردان مشهور محسن مخملباف خود را بعنوان این کارگردان به خانواده آهن‌خواه معرفی میکند. پدر خانواده از همان ابتدا به هویت اصلی این شخص مشکوک است تا اینکه روز سوم این راز برملا میشود و پرونده به دادگاه میرود. درنهایت البته خانواده آهن‌خواه رضایت میدهند.
این فیلم در ژانر درام و البته مستند واقع‌گرایانه تهیه و تولید شد و شاید به نوعی بتوان گفت اثری شگفت‌انگیز که توجه سینماگران دیگر کشورها را برانگیخت. درواقع این فیلم سبک تازه‌ای از فیلمسازی را در ایران به نمایش گذاشت و مرحوم کیارستمی مثل همیشه نبوغ بی‌مانند خود را به رخ مخاطب کشید. شاید با تماشای همین یک اثر بتوانید به این موضوع پی ببرید که درگذشت عباس کیارستمی یعنی خاموش شدن یک چراغ پرفروغ در هنر ایران!
کیارستمی در این فیلم همه چیز را به حساب‌شده‌ترین شکل ممکن ساخته و از نویسندگی و دکوپاژ اثر گرفته تا فیلمبرداری و تدوین آن همه دارای تکنیک‌های خلاقانه‌ای هستند که در آن دوره و زمانه فقط از گروهی برمی‌آمد که سردمدار آن بزرگمردی باشد به نام عباس کیارستمی، کلوز-آپ یک فیلم ایرانی فوق‌العاده است. اگر تماشایش نکرده‌اید پس از این حتی یک لحظه هم درنگ نکنید!
امتیاز دیباسین: 8
8- هامون
کارگردان: داریوش مهرجویی
بازیگران: زنده‌یاد خسرو شکیبایی ، زنده‌یاد عزت‌الله انتظامی ، بیتا فرهی
سال انتشار: 1368
امتیاز: 7.9
خلاصه داستان: حمید هامون در کشمکش با همسر خود یک زندگی کابوس‌وار و تلخ را سپری میکند و میخواهد رساله خود را در رابطه با عشق و ایمان بنویسد. در این بین او با حالی بد خود را به دریا می‌سپارد اما علی عابدینی او را نجات میدهد و حالا حمید هامون درتلاش است تا علی را پیدا کند. در این راه دست به اعمال دیوانه‌واری میزند و با حالی پریشان زندگی‌اش را ادامه میدهد.
هامون دغدغه‌اش جوانان روشنفکر بعد از انقلاب است و حاوی یک پیام مهم است. مهرجویی خواسته در این فیلم پارادوکس عشق و عقل را به تصویر بکشد و راهی جز پریشان ساختن شخصیت اصلی نداشته است. این پریشانی شخصیت فیلم را از ماجرامحور به شخصیت‌محور تبدیل میکند و حمید هامون میشود نمای بزرگی از فیلم! هامون را میتوان فیلمی عارفانه یا فلسفی نامید. حمید هامون در کشمکش با خودش حال آشفته‌ای دارد و به معنای واقعی یک عاشق دیوانه است اما سردرگمی او اوضاع را نابسامان کرده است.
فیلم ایرانی هامون یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین فیلم های بعد از انقلاب این مرز و بوم است و علم شخصیت‌پردازی، کارگردانی، نویسندگی و بطور کلی فیلمسازی داریوش مهرجویی را ثابت میکند. سکانس ابتدایی آنقدر نمادین است که گویا مهرجویی برایش هفته‌ها وقت گذاشته است تا با نبوغی خاص، آغاز فیلم را حیرت‌انگیز بسازد. هامون یک فیلم خوب و تاثیرگذار است که افکار شخصیت را به خورد مخاطب میدهد تا سوالاتی که در فیلم برای او به وجود می‌آید ذهن بیننده را هم به چالش بکشد. موفق هم میشود و مهرجویی فیلم را به بهترین شکل ممکن می‌سازد.
امتیاز دیباسین: 8
7- فیلم ایرانی بچه‌های آسمان
کارگردان: مجید مجیدی
بازیگران: رضا ناجی ، میرفرخ هاشمیان ، بهاره صدیقی
سال انتشار: 1375
امتیاز: 8.2
خلاصه داستان: پسر بچه‌ای به نام علی کفش‌های خواهرش را گم میکند و از آنجایی که زهرا (خواهر علی) کفش دیگری ندارد و پدر هم وضع مالی مناسبی برای خرید کفش نو ندارد، تصمیم میگیرند که زهرا کتانی علی را بپوشد و وقتی از مدرسه برگشت کفش‌ها را به علی تحویل دهد. این موضوع مشکل‌ساز میشود تا اینکه یک روز مسابقه‌ای برگزار میشود که جایزه نفر سوم یک جفت کتانی است. علی در این مسابقه شرکت میکند تا بتواند مقام سوم را کسب کند.
داستان خاص مجید مجیدی تبدیل به یک فیلم ماندگار و جذاب شد که هنوز هم ایده‌های آن برای کارگردان‌های تازه‌وارد تازگی مطلوبی دارد. اما جالب است بدانید که این طرح توسط شرکت‌ها و افراد مختلف رد میشد و کسی حاضر به سرمایه‌گذاری روی چنین ایده‌ای نبود. اما همین‌که فیلم ساخته شد منتقدین بسیاری از سراسر جهان به تحسین پرداختند و این فیلم را اثری لطیف و هنرمندانه خطاب کردند! بچه‌های آسمان اولین فیلم ایرانی بود که به جشنواره معتبر «اسکار» راه پیدا کرد.
این فیلم فوق‌العاده سوای هر فاکتور هنرمندانه‌ای که در آن به کار رفته یک چیز مهم دارد. خلق صحنه‌های میخکوب‌کننده و دلپذیری است که اوج هنرنمایی مجیدی را به نمایش میگذارد. مثال بارز آن لحظه‌ای که علی و پدرش دارند با دوچرخه کهنه‌ای در خیابان‌هایی میگذرند که تماماً افراد ثروتمند آنجا سکونت دارند. با همان صحنه فقر این خانواده را می‌فهمیم و کمتر کسی میتواند اینگونه یک مفهوم مهم را منتقل کند. مجید مجیدی اما این کار را کرد و یک اثر جاودان ساخت.
امتیاز دیباسین: 8.3
6- خانه دوست کجاست؟
کارگردان: زنده‌یاد عباس کیارستمی
بازیگران: بابک احمدپور ، احمد احمدپور ، خدابخش دفاعی
سال انتشار: 1365
امتیاز: 8.1
خلاصه داستان: پسر بچه مدرسه‌ای دفتر هم‌کلاسی خود را به اشتباه برمی‌دارد و وقتی به خانه میرسد متوجه این اشتباه میشود. به همین دلیل به دنبال هم‌کلاسی خود میرود تا دفتر را به او بازگرداند. او به بهانه خرید نان از خانه خارج میشود و راه درازی را برای جستجو طی میکند اما موفق نمیشود و به خانه بازگشته و تصمیم جدیدی میگیرد. او تکالیف هم‌کلاسی خود را می‌نویسد تا مانع از تنبیه او شود.
عباس کیارستمی معمولاً داستان‌هایی را تبدیل به فیلم میکرد که شاید در نگاه اول یک دغدغه کوچک به حساب می‌آمد. واقعیت امر هم همین است اما قصد و نیت این کارگردان نابغه چیز دیگری بود. او همیشه ترکیب هنرمندانه‌ای از مفاهیم اجتماعی در یک دغدغه خلق‌شده از خودش را به سینما ارائه میکرد. در «خانه دوست کجاست؟» هم این موضوع را به بهترین شکل ممکن ثابت کرد.
در همین فیلم همانطورکه گفتیم در ابتدای امر یک دغدغه کوچک به چشم میخورد که شاید در مقایسه با آثار اجتماعی حاوی پیام مهمی نباشد اما این‌طور نیست و با تماشای آن متوجه تفاوت‌هایش خواهیدشد. شاید محتوای مهمی که کیارستمی در دل این فیلم گنجانده بود مفهومی بر انسان‌دوستی باشد. و حتی شاید دغدغه اصلی فیلم تلاش دلپذیری برای جبران یک اشتباه باشد. شاید هزاران معنا و مفهوم دیگری پیام اصلی فیلم را منتقل میکند و آنگاه است که متوجه میشوید این داستان با یک پیام اجتماعی زیرکانه و حساب‌شده تبدیل به فیلم شده است.
امتیاز دیباسین: 8.5
5- ابد و یک روز
کارگردان: سعید روستایی
بازیگران: پیمان معادی ، نوید محمدزاده ، پریناز ایزدیار
سال انتشار: 1394
امتیاز: 8.2
خلاصه داستان: سمیه دختر جوانی که قرار است به خواستگار افغان خود پاسخ مثبت دهد و با او ازدواج کند. اما سمیه تردید دارد چون در خانواده‌ای زندگی میکند که با مشکلات فراوانی از جمله اعتیاد، فقر، بی‌کاری دست و پنجه نرم می‌کنند. مادر این خانواده از کار افتاده است و خواهران و برادران نیز مدام با هم تنش دارند.
«ابد و یک روز» یک اثر هنری مهم بود. بارها گفته‌ام که شخصاً موافق این نیستم که در یک فیلم چندین پیام و دغدغه گنجانده شود و در قالب داستان و دیالوگ و عناصر دیگرش به مخاطب فهمانده شود مگراینکه این چند پیام به هم مرتبط باشند. ابد و یک روز پر از پیام‌های اجتماعی بود. اینکه اعتیاد یک بلای خانمان‌سوز و یک بیماری است اما جرم نیست. از کجا این را متوجه می‌شویم؟ سعید روستایی در شخصیت‌پردازی حرفه‌ای است. او طوری شخصیت محسن (نوید محمدزاده) را طراحی کرد که مخاطب با اینکه او معتاد است دوستش دارد و برایش دلسوزی میکند.
پیام دوم درگیری‌های خانواده بود، مرتضی (پیمان معادی) مدام با محسن در تنش است، سمیه مثل یک سرپناه برای خانواده است اما به خواسته‌های مرتضی تن میدهد. فقر شدید خانواده مشکلات زیادی را به همراه دارد و درنهایت پیام‌های مهمی که روستایی در فیلم پنهان کرده به وضوح نمایش داده میشود.
اما بین همه این موضوعات یک ارتباط قدرتمند وجود دارد. فرزندان این خانواده بی‌کار هستند پس فقر را تجربه می‌کنند. این فقر اعتیاد را به همراه خود دارد، این خانواده فقیر است و ازدواج اجباری دختر به این تنگدستی مرتبط است. اعتیاد محسن درگیری‌های خانواده را در پی دارد. بیماری‌های مادر باعث فروپاشی آرامش خانواده است. پس میتوان با همین چند جمله به این موضوع پی برد که در ابد و یک روز موضوعات زیاد و دغدغه‌هایی که سعید روستایی داشته با یک اتصال مستحکم به هم چسبیده‌اند. و این میشود مهم‌ترین دلیلی که ما ابد و یک روز را پنجمین فیلم برتر تاریخ ایران می‌دانیم. حالا به این نقطه قوت، فاکتورهای شگفت‌انگیز دیگری مثل دکوپاژ و میزانسن‌های قوی کارگردان، دیالوگ‌های جان‌دار و بازی بی‌نقص بازیگران را اضافه کنید.
امتیاز دیباسین: 8.6
4- فیلم ایرانی مارمولک
کارگردان: کمال تبریزی
بازیگران: پرویز پرستویی ، بهرام ابراهیمی ، رعنا آزادی‌ور
سال انتشار: 1382
امتیاز: 8.4
خلاصه داستان: رضا مثقالی معروف به رضا مارمولک یک دزد باسابقه است که در یک سرقت مسلحانه دستگیر میشود و قرار است به زندان تحویل داده شود. اما در این بین او لباس یک روحانی را می‌دزدد و فرار میکند. از قضا او به شهری میرود که قرار است مسجد آن شهر میزبان یک روحانی جدید باشد. رضا مثقالی در پوشش لباس روحانیت خود را مخفی میکند و خارج از این لباس به فکر تهیه یک گذرنامه جعلی برای خروج از کشور است اما اتفاقات پیرامون او و اهالی شهر همه چیز را تغییر میدهد.
جسارت کمال تبریزی برای خلق چنین داستانی را باید بطور ویژه تحسین کرد. آن هم داستانی که از ایده تا اجرا همه‌اش هنرمندانه بود و در یک کلام روح‌نواز! مارمولک کمال تبریزی یک اثر پرمغز و تاثیرگذار بود که بعد از گذشت حدود 20 سال هنوز هم ایده نوینی دارد و به دغدغه‌های روزگار امروز نیز می‌پردازد. کمال تبریزی با همین یک اثر میتواند برای همیشه به هنر خود ببالد و در کنار او پیمان قاسم‌خانی برای نوشتن چنین فیلمنامه‌ای غرورش را کنترل کند که اگر مغرور هم باشد حق دارد. این فیلم چیزی نیست که ببینید و بعد از گذشت مدتی فراموشش کنید.
این فیلم با روایت کمدی خود و نقد طنازانه از طرز فکر اشتباه مردم داستانی را به گوشت و روح مخاطب تزریق میکند که نه پیچیده باشد و مخاطب به دنبال مفهوم آن بگردد و نه پیش پا افتاده باشد که مخاطب فراموشش کند. در یک کلام باید گفت مارمولک فیلمی جسورانه است و یک فیلم ایرانی مدرن که در آن زمان‌ها کسی حتی به موضوعش فکر هم نمی‌کرد اما بعد از ساخت مشخص شد که این اثر هنری کمال تبریزی چه دغدغه مهمی را به همراه دارد.
امتیاز دیباسین: 8.7
نظر خود را درباره این لیست با ما در میان بگذارید. به نظر شما سه فیلم برتر تاریخ در سینمای ایران کدام عناوین هستند؟
بخش دوم (سه فیلم برتر تاریخ سینمای ایران به انتخاب منتقدین دیباسین)