تلویزیون ایران در سال‌های طولانی بسیار موفق بوده و بینندگان فراوانی داشته است. رکوردهای مختلفی جابه‌جا کرده و آثاری ساخته که هرگز فراموش نمیشود. چه در سریال‌های کمدی، اجتماعی، درام یا هر ژانری که مناسب خانواده است چه در ساخت برنامه‌های مختلف با سبک‌های مختلف! امروزه اما تلویزیون در سراشیبی سقوط قرار دارد و باوجود اینکه هنوز بسیاری از مردم پای ثابت برنامه‌های صداوسیما هستند اما رضایت قبل را ندارند و بارها منتقد کیفیت آثار تولیدی تلویزیون ایران هستند. به جرئت از سال 1400 به بعد این حجم انتقادات بیشتر شد و باتوجه به روند رو به رشد نمایش خانگی، مردم اولویت خود را تغییر دادند و ترجیحشان تماشای برنامه‌ها و سریال‌های پلتفرم‌ها بود. اما بیایید در این مقاله عملکرد تلویزیون در دهه 90 را مرور کنیم، دهه‌ای که بسیار موفقیت‌آمیز شروع شد، طوفانی ادامه داد اما به آخر که رسید روندی بی‌کیفیت، کلیشه‌ای و کم‌جذابیت را در پیش گرفت.
شروع تلویزیون در سال 1390
صداوسیمای ایران در دهه 90 شروع بسیار موفقی داشت. کافیست به برنامه‌های منتشرشده در سال 1390 نگاهی بیندازید. بزرگ‌ترین نام این لیست سریال پایتخت است که هنوز موفق است و فصل هفتم آن در نوروز 1404 مثل همیشه بسیار پربیننده بود و مردم را برای مدتی با تلویزیون آشتی داد. پایتختی که فقط نامش برای بازگرداندن مخاطبان پرشمار به تلویزیون کافیست. آمار هم همین را میگوید. پایتخت با فصل اول در نوروز 1390 عالی آغاز شد و توانست نام خود را در آثار ماندگار تاریخ ثبت کند. اما مابقی آثار چه چیزهایی بودند؟ سال 90 برنامه باکیفیت و موفق کم نداشت! به خاطر بیاورید! بغیر از پایتخت در ژانر کمدی سریال‌های توطئه فامیلی، چهارچرخ، خانه اجاره‌ای، طنز آیتمی خنده بازار، ساختمان پزشکان، سه دونگ سه دونگ، سه پنج دو و نقطه سر خط در کنداکتور شبکه‌های صداوسیما جای گرفتند و بسیار موفق بودند.
در دیگر سبک‌ها میتوانیم به سریال ملی‌میهنی جذاب شوق پرواز با بازی درخشان شهاب حسینی اشاره کنیم. یا مجموعه‌های ازیادرفته، تا ثریا، سقوط یک فرشته، ششمین نفر، شیدایی، فرات، نابرده رنج و سریال تاریخی ماندگار و درخشان وضعیت سفید را نام ببریم. کاری به کیفیت خوب یا بد این عناوین نداریم. مهم این است که در آن سال همه این سریال‌ها پربیننده بودند، مردم هم دوست داشتند لحظه به لحظه را دنبال کنند و تماشای سریال در تلویزیون فعالیت موردعلاقه‌شان بود. ضمناً سریال مختارنامه که از مهرماه 89 شروع به پخش کرد در سال 90 همچنان به پخش ادامه میداد تا در تیرماه آن سال به پایان رسید. حالا در برنامه‌ها، نود، ماه عسل، پارک ملت، هفت، مردان آهنین و شاید چندین و چند برنامه دیگر هم وجود داشت که مردم را جلوی گیرنده تلویزیون میخکوب کند. هرکدام از این اسامی به خودی خود مدعی جذب بیننده بودند!
از 90 تا 94 ؛ همچنان موفق
در سال 91 آثار موفق و پربیننده‌ای مثل چک برگشتی، تکیه بر باد، حیرانی، خداحافظ بچه، دیوار، دزد و پلیس، زمانه و کلاه پهلوی پخش شدند. کدام سریال را نمی‌شناسید؟ در سال 92 علاوه بر پایتخت که به فصل دوم رسیده بود و طبیعتاً پربیننده‌ترین برنامه نوروز بود مجموعه‌های آب‌پریا، آوای باران، بچه‌های نسبتاً بد، پروانه، پژمان، دودکش، هوش سیاه (فصل دوم)، ستایش (فصل دوم)، مادرانه، معراجی‌ها و یادآوری مردم را به تماشای تلویزیون در فصول مختلف دعوت کردند و همه هم موفق شدند. سال 93 باز نام پایتخت بعنوان بهترین و پرطرفدارترین سریال به چشم میخورد، فصل سومی که همچنان به ادعای بسیاری از هواداران بهترین فصل کل سریال است. علاوه بر پایتخت، عناوین مهمی مثل پرده‌نشین، دردسرهای عظیم (فصل اول)، مدینه و همه چیز آنجاست موفق و سربلند ظاهر شدند. حالا شروع طوفانی شبکه نسیم (که سراسری هم نبود) با خندوانه را به این لیست بلندبالا اضاف کنید!
خندوانه در سال 93 شروع شد و طی هشت فصل و بیش از 900 قسمت همیشه پرطرفدار و موفق بود. قبلاً خندوانه و موفقیت‌های این برنامه جریان‌ساز و جنجالی را مرور کردیم (از اینجا بخوانید!) الحق و الانصاف خندوانه جزو برترین برنامه‌های تولیدی تاریخ صداوسیمای ایران است. اما برسیم به سال 94 که مثل دو سال قبل پایتخت بازهم پخش میشد. هرچند فصل چهارم مناسب ایام ماه رمضان بود و کیفیت قبل را نداشت، بسیاری از بینندگان هم به کیفیت پایتخت 4 معترض بودند و آن را نپسندیدند. سال 94 سال تغییرات بود. نمایش خانگی رنگ و بوی بهتری گرفته بود، شبکه نسیم و چند شبکه مهم دیگر سراسری شده بودند و تنوع تولید بیشتر شده بود. محدودیت‌های زیادی هم حذف شده بود و تلویزیون با پای‌بندی به اصول همیشگی جریان جذاب‌تر و تازه‌ای گرفته بود.
مرور سال 94 و 95 در تلویزیون ایران
سال 94 علاوه بر پایتخت و پای ثابت هرساله یعنی نود، خندوانه، ماه عسل سریال‌های خوب و پرطرفداری هم پخش شد که مردم از آن‌ها رضایت کافی داشتند. از سریال پلیسی آمین که سبکی جذاب بود تا سریال تاریخی و متفاوت آسمان من! یا میتوان به سریال‌های پشت‌بام تهران، تنهایی لیلا، تعبیر وارانه یک رویا، شمعدونی، کیمیا، محله گل و بلبل، میکائیل، دردسرهای عظیم (فصل دوم) و حتی سریال نیاز اشاره کرد. انتهای سال 94 و شروع برنامه ویژه و محبوب دورهمی با اجرای متفاوت مهران مدیری هم نکته مثبت این سال بود. ضمناً بازگشت مهران مدیری بعد از چند سال دوری از تلویزیون با سریال درحاشیه (هرچند کیفیت چندان مطلوبی نداشت) دیگر نکته مثبت در بین همه ویژگی‌های سال پرهیاهوی 94 بود. نمایش خانگی هم با سریال شهرزاد شروع شد و تغییر و تحول بزرگی برای سلیقه مردم در تماشای سریال ایجاد شد.
سال 95 سبک ویژه صداوسیما که در سال 94 شروع کرده بود ادامه داشت و تغییر چندانی حاصل نشد. هرچند نیازی هم به تغییر نبود، مردم همین روند را دوست داشتند. سال 95 همچنان برنامه‌های ثابتی چون نود، خندوانه، دورهمی، ماه عسل و چند برنامه دیگر جدول پخش شبکه‌ها را پر کرده بودند. علاوه بر این عناوین سریال‌های برادر، پادری، پرستاران، پریا، روزهای بی‌قراری و هشت و نیم دقیقه عاملان جذب مخاطب برای صداوسیما بودند. لیسانسه‌های سروش صحت هم آغاز شد و فصل اولی شگفت‌انگیز، پرمخاطب و بسیار منحصربه‌فرد داشت. نمایش خانگی هم بعنوان رقیب جدی تلویزیون کم‌کم داشت پا می‌گرفت و سریال عاشقانه را پخش کرد. سریالی که بسیار موفق شد و رکوردهای ویژه‌ای در جذب مخاطب به ثبت رساند.
روی خط باریک ؛ مرور سال 96 و 97
تلویزیون همچنان آثار موفق خود در برنامه‌سازی را ادامه میداد. با مهران مدیری در دورهمی، رامبد جوان در خندوانه، احسان علیخانی در ماه عسل، عادل فردوسی‌پور در نود که همیشه جزو پربیننده‌ترین برنامه‌ها بودند و رقیبی نداشتند. اما در کارنامه تلویزیون در بقیه تولیدات کم‌کم داشت نواقصی دیده میشد. هرچند 96 هم جزو سال‌های موفق دهه 90 است و سریال‌هایی چون آنام، دیوار به دیوار، سایه‌بان، عالیجناب، علی‌البدل و محکومین تعداد بینندگان قابل قبولی داشتند اما باتوجه به رشد نمایش خانگی، مردم کم‌کم تغییر سلیقه دادند و این موضوع باعث شد صداوسیما احساس خطر کند. بنابراین دوباره دست‌به‌دامن پایتخت شد و این‌بار در مقیاسی بسیار گسترده با همکاری سازمان هنری رسانه‌ای اوج فصل پنجم را پخش کرد و دوباره معادلات تغییر کرد. فصل پنجم پایتخت یکی از موفق‌ترین تولیدات تاریخ تلویزیون است. خانواده نقی بعد از 3 سال برای بار پنجم مخاطبان بی‌شماری را به تماشای شبکه یک دعوت کردند!
سال 97 برنامه‌هایی که گفتیم ادامه داشتند، پایتخت 5 هم کولاک کرده بود و طبق عادت و پیش‌بینی‌ها یکه‌تازی کرد و رقیب قدرتمندی نداشت. علاوه بر این عناوین، تلویزیون سال 97 نسبتاً موفقی داشت. با بچه مهندس، حوالی پاییز، دلدادگان، شرایط خاص و لحظه گرگ‌ومیش تلویزیون سال 97 را هم سربلند به پایان رساند. اما 98 شروع افت تلویزیون بود. ماه عسل به پایان رسید و جایگزین خوبی برایش پیدا شد. احسان علیخانی با عصر جدید کولاک کرد و کسی کمبود ماه عسل را حس نکرد. اما پایان برنامه نود در بیستم اسفندماه 1390 آن هم به شکلی ناعادلانه بدترین ضربه به پیکر تلویزیون و صداوسیمای ایران بود. علاوه بر این مسائل نمایش خانگی هم رسماً کار خود را گسترش داد و بینندگان زیادی را از پای تلویزیون به پلتفرم‌ها کشاند. بنابراین سال 98 را میتوان شروع افت تلویزیون دانست باوجود اینکه بازهم به نسبت دهه 1400 سال موفق‌تری بود.
سال 98 و سراشیبی تلویزیون
از آثار نسبتاً موفق 98 در تلویزیون میتوانیم آثاری مثل دل‌دار، گاندو، ستایش 3 و وارش را نام ببریم. آیا این اسامی توانستند ادامه‌دهنده موفقیت‌های عناوینی چون کیمیا، پایتخت یا دردسرهای عظیم باشند؟ موفق‌ترین سریال سال را میتوان فصل اول نون خ دانست. نمایش خانگی اما بینندگان خود را افزایش میداد. سال 98 نمایش خانگی آثاری مثل هیولا، مانکن، سال‌های دور از خانه و دل را پخش کرد. هرکدام از این سریال‌ها باوجود نواقص گل‌درشتی که داشتند پربیننده بودند. به جرئت سریال دل یکی از بدترین سریال‌های تاریخ ایران است اما با وجود نارضایتی شدید، بیننده زیادی هم داشت! فرمول عجیبی که نمایش خانگی را دربرابر تلویزیون قرار داد و موفقیت‌های بیشتری سهم پلتفرم‌ها شد! راه‌حل؟ صداوسیما بازهم پایتخت را به کنداکتور بازگرداند. فصل ششم که هم ناتمام ماند، هم کیفیت خوبی نداشت! بنابراین با اینکه پایتخت طبق عادت پرمخاطب بود اما دلیلی برای بازگشت مخاطبان پرشمار به تلویزیون نبود.
چراکه بدلیل شیوع ویروس کرونا تولیدات کاهش یافته بود و همان آثار انگشت‌شمار بسیار ضعیف ظاهر شدند. آثار ضعیفی چون دوپینگ، سرباز، زمین گرم یا بوم و بانو که موفق نشدند! بعد از فصل ششم پایتخت مردم دوباره به تماشای سریال‌های خانگی روی آوردند و تا امروز یعنی سال 1404 این روند ادامه دارد. از 98 به بعد که تا دو سال ویروس کرونا هم فعالیت‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده بود هرساله نمایش خانگی آثار پرطرفداری پخش میکند و به ندرت پیش می‌آید تلویزیون مخاطبان زیادی داشته باشد. مگر سریال پایتخت که فصل هفتم بسیار پراستقبالی داشت اما مردم به بهانه پایتخت برنامه دیگری را تماشا نکردند! بنابراین اولویت آن‌ها تماشای سریال‌های خوبی چون تاسیان، جان سخت یا رئالیتی‌شوی جوکر است. چرا تلویزیون ناگهان سقوط کرد؟ کسی نمیداند اما همه امیدوارند شبکه‌های صداوسیما به روزهای اوج خود بازگردند و دوباره مردم را به تماشای سریال‌ها یا برنامه‌های جذاب دعوت کنند.
